Çin’in Doğu Türkistan’da İslam’ı Çinlileştirme Çabası

(Bilgi Notu)

     Çin rejimi son yıllarda Doğu Türkistan’da Uygur ve diğer Müslüman Türklere yönelik soykırım politikalarını örtbas etmek için kendisine yakın olan rejimlerden dini şahsiyetleri Doğu Türkistan’a davet etmektedir. En son iki gün önce Pakistan’dan bir grup din alimi Urumçi’de “Xinjiang'da İslam'ın Çinlileştirilmesinin Sürdürülmesi” konulu toplantıya davet edildi. Bölgedeki Çin medyası bu haberi Çin’in Doğu Türkistan’da İslam dinin Çinlileştirme politikasının İslam alemi içerisinde hoş karşılandığını ifade ederek servis etti. Ama ziyaret heyetinin mensup olduğu Pakistan Cemaat-i İslami örgütü kendi Facebook hesabından yaptığı açıklamasında sadece Pakistan ile Çin arasındaki ticari, kültürel ve bölgesel iş birliğine değindi, katıldıkları seminer konusunda hiçbir açıklamada bulunmadı.  

Çin’in İslam’ı Çinlileştirme Politikası

      İslam dini Çinlileştirme söylemi, Çin Komünist Partisi 18. Genel Kurul toplantısında Çin Başkanı Xi Jinping tarafından 2012 yılında ilk defa ortaya atıldı. 25-26 Eylül 2020’de Pekin’de düzenlenen “3. Çin Merkez Komitesi Xinjiang Çalışma Sempozyumu”na katılan Xi, bütüncül bir ulus bilinci oluşturmak ve etnik gurupların birbiriyle kaynaşmasını sağlamlaştırmak için İslam dinin sosyalist değerlere uygun biçimde Çinlileştirilmesinin gerekli olduğunu ve bu doğrultuda gereken adımların atılması gerektiğini vurguladı.[1]

       İslam dinini Çinlileştirme terimi, 2012 tarihinden bu yana birçok üst düzey Çinli yönetici tarafından sık sık dillendirilmeye başlandı. Sözde Xinjiang Uygur Özerk Bölge Reisi Erkin Tuniyaz, 2022 yılı Ramazan Bayramı münasebetiyle Urumçi’deki bazı cami imamlarını ziyaret ederek Ulusal Din Çalışmaları Konferansında ve 3. Xinjiang Çalışmaları Sempozyumundaki Xi’nin Xinjiang hakkındaki konuşmalarının içselleştirilmesi ve uygulanması gerektiğini dile getirdi. Doğu Türkistan’ı Çinlileştirmek ve İslam dininin sosyalist temel değerleri baz alarak sosyalist topluma uyum sağlaması için dini şahsiyetlerin aktif olarak görev almaları gerektiğini beyan etti.[2]

        10 Ocak 2023 Çin Ulusal Din Sitesinde Xinjiang Normal Üniversitesi Marksizm Enstitüsü öğretim üyesi Zhang Lijuan “Xinjiang'da İslam'ın Çinlileştirilmesinin Sürdürülmesin Üç Mantığını Derinden Kavramak” konulu bir makale yayınladi. Zhang makalesinde Doğu Türkistan’da İslam’ı Çinlileştirmenin tarihsel, teorik ve pratik boyutlarını Çin rejiminin Doğu Türkistan ile ilgili düşünceleri ve hâlihazırda uygulamakta olduğu politikalarını örnek göstererek açıklamıştır. Ona göre Çin rejimi Doğu Türkistan’da İslam’ı Çinlileştirmek için   pratik olarak  medyayı kullanması, İslam’ı Çinlileştirme düşüncesini daha fazla teşvik etmesi, sosyalist değerlere uygun olarak İslam’ı yeniden yorumlaması, dini şahsiyetler ve dindar insanlar arasında Çin kültürünü yaymak ve onlar arasında Çin Komünist Partisi ve Çinli özelliklerine sahip şahsiyetler yaratması gerektiğini savunuyor ve aynı zamanda makalesinde Çin rejiminin Doğu Türkistan’daki cami ve diğer ibadet yerlerinde Çin bayrağı, anayasası, kanun ve yönetmelikler ve sosyalist temel değerlerini içeren pankartları asmak gibi politikaları uygulanmakta olduğunu itiraf ediyor.[3]

Çin’in İslam’ı Çinlileştirme Politikasını Meşrulaştırmak İçin Müslüman Alimleri Kullanması

    18 Temmuz 2023‘te Pakistan İslami Düşünce Komitesi Başkanı Ayaz, Pakistan Darul Kuran Mektebi Müdürü Tayib, İslam Bilimleri Cemiyeti (Fazlullah Grubu) eski başkan yardımcısı Ali, Pakistan Cemaat-i İslami Dışişleri Departmanı Direktörü Asif Luqman Qazi ve İslami Tanıtım Derneği İslami İlimler Enstitüsü Başkanı Sultan Ali’den oluşan bir heyet Doğu Türkistan ziyaret etti. 18 Temmuz sabahı Çin’in sözde ÇKP Xinjiang Komünist Partisi Genel Sekreteri Ma Xingruı ve Bölge Başkanı Erkin Tuniyaz ile görüşen heyet, Çin’in Pakistan’ın iyi bir komşu ve dostu olduğunu ve Pakistan’ın her zaman Çin’in yanında yer alacağını dile getirdi.[4]

    Aynı gün Çin’in Doğu Türkistan’daki resmi haber sitesi olan Tian Shan haber sitesi Pakistan’dan gelen bu heyetin Çin Komünist Partisi Merkezi Marksizm Enstitüsü ve Özerk Bölge Parti Komitesi Birleşik Cephe Çalışma Dairesi tarafından düzenlenen “Xinjiang’da İslam Dinini Çinlileştirmeyi Sürdürmek” adlı seminere katıldığı haberini paylaştılar.[5]

     18 Temmuz Pakistan Sabah Haber sitesinin haberine göre Cemaat-i İslami Dışişleri Departmanı Direktörü Asif Luqman Qazi salı günü Urumçi’de Çin Komünist Partisi yetkilileriyle yaptığı görüşmede, İslam dünyası ile Çin arasındaki iş birliğinin yeni bir küresel sistemin temelini atabileceğini söyledi. Ayrıca Luqman Qazi Çin’in 1,45 milyar nüfusuyla 1,80 milyar Müslümanla birlikte uluslararası ilişkileri adalete dayalı olarak ilerletme potansiyeline sahip olduklarını söyledi. Pakistan’ın Çin ilişkilerinde her sınavdan başarıyla geçtiğini, mevcut küresel senaryoda Çin ve Pakistan'ın uluslararası forumların her seviyesinde birbirlerini desteklediğini beyan etti. Buna ek olarak “Çin'in bölgesel güvenlik kaygılarına saygı duyulacağını, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) projesinin yaygınlaştırılması ve dahası da o projenin sürdürülmesi ve Özel Ekonomik Bölgelerde sanayilerin kurulmasının önceliği olduğunu” ifade etti.[6] Ayrıca ziyaret heyeti Çin hükümet memurların rehberliğinde Urumçi, Kaşgar ve Aksu’daki bazı camileri ziyaret etti ve kişiler ile görüştü.[7]

    Aynı gün Pakistan Cemaat-i İslami tarafından yapılan açıklamada bu heyetin Urumçi’de Çinli yetkililer ile görüştüğünü, Çinli yetkililerin Doğu Türkistan’ın Çin’in ideal bir eyaleti durumuna getirmenin Pakistan ile ticari, kültürel ve bölgesel ilişkilerin geliştirilmesi için önemli olduğunu vurguladı. Ayrıca açıklamada Çin’in bölgedeki ekonomik kalkınma için çok çaba sarf ettiğini, insanları yoksulluktan kurtarmak için takındığı rolü övdü ve Çin’in Doğu Türkistan’da etnik ve dini politikalarıyla bölgedeki farklı etnik grupların tam dinî özgürlükten yararlanarak harmoni içinde yaşadıklarını beyan etti. Ama Cemaat-i İslami açıklamasında Urumçi’de katıldıkları “Xinjiang’da İslam Dinini Çinlileştirmeyi Sürdürmek” adlı seminer hakkında hiçbir şey dile getirmediler.

     Herkes tarafından bilinen şu ki Çin yıllardır Doğu Türkistan’da Uygur ve diğer Müslüman Türklere yönelik dini baskıları arttırmakta, dine inanan kimseleri dini aşırılığı önleme politikası kapsamında toplama kamplarına hapsetmektedir. Çin, Doğu Türkistan’da uygulamakta olduğu dine karşı bu tutumlarını İslam dünyası ve Müslümanların gözünden uzak tutabilmek, İslam’a karşı politikalarını meşrulaştırmak ve devam eden soykırımını örtbas etmek için sürekli kendiyle iyi diplomatik ilişkiler içerisinde olan İslam ülkelerinden bu tür delegeleri ziyarete davet ederek ve onlara normalde yasak olan ama sadece bu heyetler için sahnelenmiş dini etkinlikleri göstererek onları kandırmakta olduğu bir gerçektir.