Doğu Türkistan Tarihi

19. yüzyılın ortalarına kadar Doğu Türkistan coğrafyasında yaşayan Türkler birçok devlet kurmuştur. Yazılı kaynaklarda Milattan önceki dönemden itibaren Türklerin İslam'ı kitlesel olarak kabul ettiği döneme kadar Doğu Türkistan'da sırasıyla Hun, Ak Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin kurulduğu belirtilmektedir.

Uygur Kağanlığı'nın 840 yılında yıkılmasından sonra Uygurlar ve onların yönetimi altındaki kabileler iki ayrı bölgeye göç etmiş, bunlardan bazıları Çin Seddi'nin güneyinde Gansu Uygur Hanlığı'nı (848-1036) kurarken, diğerleri Doğu Türkistan sınırları içerisinde Türk kabilelerini ve Koçu Uygur Hanlığı'nı (843-1209) kurmuşlardır.

Hunlar döneminden itibaren Doğu Türkistan bölgesinde yaşayan Yagma ve Karluk kabileleri diğer Türk kabilelerini bir araya getirerek Karahanlılar Devleti'ni (840-1212) kurmuş ve Kaşgar'ı başkent yapmıştır.

Karahanlı hükümdarı Sultan Satuk Buğra Han'ın 10. yüzyılın ortalarında İslam'a geçmesi, İslam'ın Türkistan bölgesinde hızla yayılmasına ve Türklerin kitlesel olarak İslam'a geçmesine yol açtı.

Daha sonra Cengiz İmparatorluğu, Çağatay Hanlığı ve Yarkent Hanlığı Doğu Türkistan'da hakimiyetlerini sürdürdüler. 18. yüzyılda Jungarlarla savaşan Mançu imparatorluğu, önce Doğu Türkistan'ın kuzeyini, ardından 1759'da tüm Doğu Türkistan topraklarını işgal etti.

Doğu Türkistan halkı zaman zaman Çin işgaline direndi. 1865'te Yakup Han liderliğinde Çin kuvvetlerini Doğu Türkistan'dan kovmayı başardılar ve Kaşgar Emirliği veya Kaşgarya olarak da bilinen Kaşgarya'yı kurdular. Kaşgarya'nın düşmesinden sonra, Doğu Türkistan halkının mücadelesi 1933'te Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasına kadar devam etti.

Bu meşru cumhuriyet, Şubat 1934'te Çin militan lideri Sheng Shicai liderliğindeki ve Stalin'in birlikleri tarafından desteklenen askeri işgalle Çin'in eline geçti.

Sheng Shicai, 1937-1941 yılları arasında Doğu Türkistan halkına, özellikle İslam Cumhuriyeti'nin kurucularına, alimlerine ve aydınlarına karşı katliamlar gerçekleştirdi.

Ayaklanmalar devam etti ve Kasım 1944'te Ghulja'da Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edildi. Ancak, 1949'da Doğu Türkistan bir kez daha ÇKP tarafından işgal edildi ve işgal bugüne kadar devam ediyor.